Poradnik logopedyczny w pigułce ... specjalnie dla naszych Rodziców

,,PORADNIK LOGOPEDYCZNY DLA RODZICÓW`` -FRAGMENT PRACY DYPLOMOWEJ MONIKI GRABIAS

WSG W BYDGOSZCZY

Etapy rozwoju mowy (kompetencje językowe w poszczególnych okresach; kolejność pojawiania się głosek w mowie dziecka)

Leon Kaczmarek wyodrębnił 4 okresy w rozwoju mowy dziecka:

-okres melodii – od narodzenia do 1 roku życia [m, b, n, t, d, j]

-okres wyrazu – od 1 do 2 roku życia [p, b, pi, m, t, d, n, ń, k, ki, ś]

- okres zdania – od 2 do 3 roku życia [p, b, pi, bi, m, mi, f, fi, w, wi, ś, ź, ć, dź, ń, ki, gi, k, g, ch, t, d, n, l (pod koniec tego okresu mogą się już pojawiać głoski s, z, c, a nawet sz, ż, cz, dż]

-okres swoistej mowy dziecka od 3 do 7 roku życia. [Dodatkowo pojawiają się głoski: s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż, r][1]

OKRES SWOISTEJ MOWY DZIECIĘCEJ[2]

DZIECKO 3-LETNIE
            Powinno porozumiewać się z otoczeniem mowa ukształtowana w pewnym stopniu lecz nie pozbawiona błędów. Zaczyna odróżniać fonemy s, z, c, dz od ich miękkich odpowiedników. Wyrazy mogą być skracane a głoski, sylaby poprzestawiane, grupy spółgłoskowe upraszczane. Powinno wymawiać samogłoski ustne, nosowe (a, e, i, o, u, y, ą, ę,), spółgłoski m,mi,b,bi,p,pi,f,fi,w,wi,ś,żćdź,ń,k,ki,g,gi,h,hi,t,ti,d,di,l,li,ł, pojawiają  się głoski s, z, c, dz, a nawet mogą zaczynać przebrzmiewać głoski sz, ż, cz, dż. Mowę dziecka 3-letniego cechuje zmiękczanie głosek s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż, które są często jako ś, ź, ć, dź. Głoska  /r/ może być wymawiana jako /l/ lub /j/, zamiast /f/ może występować /h/
i odwrotnie.

DZIECKO 4-LETNIE
            Utrwalają się takie głoski jak s, z, c, dz,(nie powinno wymawiać ich jako ś, ź, ć, dź). Może pojawić się głoska /r/, choć jej opóźnienie nie powinno jeszcze niepokoić. Głoski sz, ż, cz, dż może wymawiać jeszcze jako s, z, c, dz lub  ś, ż, ć, dź.

DZIECKO 5-LETNIE
            Mowa całkowicie zrozumiała dla otoczenia. Zaczynają się ustalać głoski sz, ż, cz, dż, (dziecko potrafi prawidłowo je powtórzyć, choć w potocznej mowie mogą wystąpić jeszcze substytucje –zamiana). Powinno wymawiać głoskę /r/. Buduje zdania złożone, uwzględnia w nich kolejność zdarzeń i zależności przyczynowo-skutkowe.

NIEPRAWIDŁOWOŚCI ROZWOJOWE OKRESU SWOISTEJ MOWY DZIECIĘCEJ[3]:

- dziecko nie wymawia samogłosek i spółgłosek łatwych lub realizuje je w postaci zdeformowanej

- wydaje nieartykułowane dźwięki

- ma przetrwały niemowlęcy odruch połykania lub parafunkcje: ssanie kciuka, butelki, ogryzanie paznokci

- nie rozumie poleceń lub reakcją wskazuje na niepełne zrozumienie

- manifestuje objawy nasilonej (spastycznej) niepłynności mowy i uświadamia je sobie

- nie nawiązuje kontaktu z otoczeniem

DZIAŁANIA PROFILAKTYCZNE.

KIEDY SKORZYSTAĆ Z POMOCY LOGOPEDY?

Termin profilaktyka najogólniej oznacza zespół działań mających na celu przeciwdziałanie wystąpieniu niekorzystnym zjawiskom. Logopedia to nauka o mowie w różnych jej aspektach, jednak mówiąc o profilaktyce dotykamy bardzo ważnego działu logopedii tj, kształtowania mowy dziecka. Prawidłowo rozwijająca się mowa, zarówno rozumienie jak i mówienie jest najdoskonalszym narzędziem porozumiewania się językowego. Pozwala ona zaspakajać potrzeby, umożliwia kontakt emocjonalny i werbalny, jest narzędziem kształtowania się osobowości. Nie zawsze jest to jednak możliwe i nie zawsze jej rozwój  przebiega prawidłowo. Już od 4 mieś. ciąży dziecko reaguje na drodze pozaakustycznej na cechy prozodyczne, tj. melodię, rytm, akcent, natężenie głosu. W 6 mieś. życia płodowego dziecko słyszy, zaczyna odróżniać głos matki. Dla kształtowania więzi emocjonalnej, ale i pewnej wrażliwości słuchowej jest to czas na podejmowanie dialogu z dzieckiem, dbanie o jego stan psychiczny poprzez dostarczanie właściwych- przyjemnych bodźców akustycznych.[4]

Podstawowym i niezbędnym czynnikiem decydującym o rozwoju mowy jest prawidłowy słuch. Dzięki niemu dziecko ma możliwość zapamiętywania dźwięków, kojarzenia ich oraz reprodukowania. Dzięki przesiewowym badaniom słuchu obejmującym noworodki problemy ze słuchem wykrywane są bardzo wcześnie i jest to ważny element profilaktyki w rozwoju mowy. Kolejny czynnik to stan anatomiczny aparatu artykulacyjnego. Jak wiadomo, niektóre wady anatomiczne wymagają leczenia operacyjnego, co też jest warunkiem prawidłowego rozwoju mowy. Równie ważny jest poziom funkcjonalny tego aparatu, umożliwia bowiem dziecku prawidłowy rozwój funkcji pokarmowych: ssania, połykania, żucia. Pojawienie się poważniejszych trudności w opanowaniu tych umiejętności jest sygnałem do podjęcia działań mających na celu ustalenie przyczyn i podjęcie środków zaradczych. Problemy, o których wspomniano na ogół dotyczą dzieci z obciążonym wywiadem okołoporodowym, uszkodzeniem układu nerwowego czy wadami genetycznymi, nie mniej bywają one również jednym z pierwszych sygnałów tego typu schorzeń, dlatego uważna obserwacja i, w razie potrzeby, konsultacja ze specjalistami - neurologiem dziecięcym, lekarzem pediatrą, psychologiem klinicznym, właściwym logopedą pozwoli na ustalenie diagnozy i minimalizowanie niekorzystnych zmian. [5]

Dla dzieci z obciążonym wywiadem okołoporodowym najbardziej korzystny dla podejmowania działań stymulujących, rehabilitacyjnych - z uwagi na dużą plastyczność mózgu, większą możliwość procesów kompensacji - jest okres do trzeciego roku życia, kiedy następuje jego intensywny rozwój. Nie mniej i po tym okresie podejmowanie takich działań jest równie ważne, gdyż tylko tak można zapobiec utrwalaniu się i narastaniu istniejących zaburzeń. Rozwój mowy nie u wszystkich dzieci przebiega jednakowo: u jednych szybciej i te dzieci zaczynają mówić wcześniej, u innych zaś wolniej, co przejawia się późniejszymi początkami mowy i wolniejszym przyswajaniem sobie wymowy pewnych głosek. I choć kolejność pojawiania się poszczególnych głosek jest stała, w różnym czasie mogą się one pojawiać w rozwoju mowy różnych dzieci.[6]

Stopień rozwoju mowy w danym momencie zależy od różnych czynników. Do najważniejszych należą wspomniane uwarunkowania rozwoju psychofizycznego dziecka oraz wpływ środowiska. Jeśli chodzi o wpływ środowiska działania profilaktyczne będą polegały na stwarzaniu optymalnego dla rozwoju mowy w szeroko pojętym znaczeniu środowiska. Na co zwrócić uwagę i jak zadbać o prawidłowe dla rozwoju mowy warunki, czego się wystrzegać? – te pytania są przejawem troski i niepokojów wielu rodziców. Poniższe wskazówki pomogą rozwiać niektóre wątpliwości.[7]

WSKAZÓWKI DLA RODZICÓW DO PRACY Z DZIECKIEM W DOMU RODZINNYM

·        Mówmy do dziecka już od pierwszych dni jego życia - dużo i spokojnie.

·        Nie podnośmy głosu zwracając się do niego.

·        Nasze wypowiedzi powinny być poprawne językowo, budujmy krótkie zdania, używajmy prostych zwrotów, modulujmy głos.

·        Kiedy dziecko wypowie jakieś słowo, zdanie starajmy się rozszerzyć jego wypowiedź, dodając jakieś słowa.

·        Mówmy dziecku, co przy nim robimy, co dzieje się wokół niego ( słabo reaguje na nasze komunikaty). Niech mowa towarzyszy spacerom, zakupom, pracom domowym.

·        Mówmy do dziecka zwracając uwagę, aby widziało naszą twarz – będzie miało okazję do obserwacji pracy artykulatorów.

·        Od najmłodszych lat uczymy dbałości o higienę jamy ustnej. Pamiętajmy, aby dziecko nauczyło się gryźć i żuć.

·        Zwracajmy uwagę, aby dziecko oddychało nosem; w przypadku, gdy dziecko oddycha ustami (szczególnie podczas snu), prosimy pediatrę o ustalenie przyczyny. [8]

·        Odpowiadamy na pytania dziecka cierpliwie i wyczerpująco.

·        Opowiadajmy i czytajmy dziecku bajki, wierszyki, wyliczanki.

·        Uczmy krótkich wierszy na pamięć.

·        Oglądajmy z dzieckiem obrazki: nazywajmy przedmioty i opisujmy sytuacje prostymi zdaniami.

·        Każdy przedmiot, rzecz opisujemy dokładnie: co to jest, do czego służy; jaki ma kolor, kształt.

·        Śpiewajmy z dzieckiem. Jest to ćwiczenie językowe, rytmiczne, a zarazem terapeutyczne.

·        Rysujemy z dzieckiem, mówmy, co kreślimy. Zachęcamy dziecko do wypowiedzi podczas rysowania.

·        Wspólnie oglądajmy telewizję, wybierajmy programy właściwe dla wieku dziecka. Komentujemy wydarzenia pojawiające się na ekranie, rozmawiajmy na ich temat.

·        Starajmy się, aby zabawy językowe i dźwiękonaśladowcze znalazły się w repertuarze czynności wykonywanych wspólnie z dzieckiem. Naśladujemy odgłosy: zwierząt (np. kura - ko, ko; kot - miau, miau; pies – hau, hau; itp.) pojazdów (auto – bum, bum; erka – u-i, policja – e-o, itp.) i inne. Wybieramy do zabaw właściwą porę.

·        Zachęcajmy swoje dziecko do mówienia – nie zmuszajmy; chwalmy je

·        za każdy przejaw aktywności werbalnej; dostrzegajmy każde, nawet najmniejsze osiągnięcie, nagradzając je pochwałą.

·        Dołóżmy wszelkich starań, aby rozmowa z nami była dla dziecka przyjemnością, nie tylko komunikacją werbalną.

·        Jeżeli dziecko osiągnęło już wiek, w którym powinno daną głoskę wymawiać a nie robi tego, skonsultujmy się z logopedą.

·        Jeżeli dziecko ma nieprawidłową budowę narządów mowy (rozszczepy warg, podniebienia, wady zgryzu lub uzębienia, przyrośnięte wędzidełko podjęzykowe), koniecznie zapewnijmy mu opiekę lekarza specjalisty, ponieważ wady te są przyczyną zaburzeń mowy. [9]

TEGO NALEŻY UNIKAĆ:

·        W trakcie rozmowy z dzieckiem unikajmy zdrobnień i spieszczeń  (języka dziecinnego) dostarczając dziecku prawidłowy wzorzec językowy danego słowa.

·        Nie zaniedbujmy choroby uszu, gdyż nieleczone mogą prowadzić do niedosłuchu, a w następstwie do wad wymowy bądź braku mowy czynnej.

·        Nie gaśmy naturalnej skłonności dziecka do mówienia obojętnością, cierpką uwagą, lecz słuchajmy uważnie wypowiedzi, zadawajmy dodatkowe pytania pomocnicze, co przyczyni się do korzystnego rozwoju mowy.

·        Nie poprawiajmy wymowy dziecka żądając, by kilkakrotnie powtarzało dane słowa. Niech z naszego języka znikną słowa: powtórz ładniej; powiedz lepiej. Wychowanie językowe to nie tresura. [10]

·        Nie zawstydzajmy, nie każmy dziecka za wadliwą wymowę.

·        Nie wymagajmy od dziecka zbyt wczesnego wymawiania poszczególnych głosek. Dziecko nie przygotowane pod względem sprawności narządów artykulacyjnych, niedostatecznie różnicujące słuchowo dźwięki mowy, a zmuszane do wymawiania zbyt trudnych dla niego głosek, często zaczyna je zniekształcać. W ten sposób przyczyniamy się do powstawania błędnych nawyków artykulacyjnych, trudnych do zlikwidowania.[11]

---

[1] Kaczmarek L., Kształtowanie się mowy dziecka. Prace Komisji Filologicznej Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, T. XV , Poznań 1953

[2] Kozłowska Kinga : Wady wymowy możemy usunąć (poradnik logopedyczny). - Kielce : Wydaw. Pedag. ZNP, 1998, str 15-17

[3] Sachajska E. : Z metodyki pracy nad wymową // Logopedia. - T. 31 (2002), s. 227-256

[4] Demel G., Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola, WSiP 2005 str. 14-21

[5] Kornas- Biela D. Wokół początków życia ludzkiego, IW PAX warszawa2002, str 35-37

[6] Steczko E., Zaburzenia mowy u dzieci- wczesne rozpoznawanie i postępowanie logopedyczne, WUW, Warszawa 1994, str 43-49

[7] Karczmarek L. Nasze dziecko uczy się mowy, Wydawnictwo Lubelskie Lublin 1966, str. 32-33

[8] Dembińska M., Domowe zabawy logopedyczne, WSiP, Warszawa 1997 str. 54-63

[9] Chmielewska E. : Zabawy logopedyczne i nie tylko : poradnik dla nauczycieli i rodziców. - Kielce : Wydaw. "MAC", 2001 str 25 -39

[10] Demel G., Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola, WSiP 2005, str. 9-13

[11] Chmielewska E., Zabawy logopedyczne i nie tylko. Poradnik dla nauczycieli i rodziców, MAC Kielce 1995, str. 27-28